Jednym z głównych czynników szkodliwych występujących w środowisku pracy jest zapylenie. Szkodliwe działanie pyłów na organizm człowieka może być przyczyną wielu chorób, w tym pylicy i nowotworów.
Zgodnie z Kodeksem Pracy na wszystkich stanowiskach pracy powinny być prowadzone działania zmierzające do skutecznego ograniczania lub eliminowania ryzyka zawodowego wynikającego z narażenia na czynniki szkodliwe, w tym również na pyły.
Nasze laboratorium pomoże w określeniu rodzaju, stężenia i innych podstawowych parametrów pyłów emitowanych do środowiska pracy.
Pracodawca jest zobowiązany do zastosowania odpowiednich środków ochrony zbiorowej przed zapyleniem, umożliwiających eliminację zanieczyszczeń powietrza za środowiska pracy, a jeżeli nie jest to możliwe zastosowanie odpowiednich środków ochrony indywidualnej.
W zależności od działania na organizm człowieka pyły można podzielić na:
- drażniące – do pyłów o działaniu drażniącym należą pyły pochodzenia organicznego, pyły niektórych tworzyw sztucznych pozbawionych działania toksycznego, pył kredy, węgla, grafitu, manganu, cyny, tlenków żelaza. Pyły te powodują podrażnienie mechaniczne błony śluzowej lub dróg oddechowych;
- uczulające – to przede wszystkim pyły pochodzenia organicznego jak bawełna, sierść zwierząt, ślina, włosy, wydzieliny owadów, cząstki naskórka, pyły kwiatów oraz niektóre pyły chemiczne. Pyły te wywołują astmę oskrzelową (astma piekarzy), alergiczne zapalenie płuc, alergiczny nieżyt nosa;
- rakotwórcze – do pyłów o działaniu rakotwórczym należą przede wszystkim nieorganiczne pyły o strukturze włóknistej. Pyły te mogą wywoływać raka płuc, raka oskrzeli, nowotwory nosa i zatok. Arsen, azbest, chrom i nikiel, powodują nowotwory płuc, pył z wyprawionych skór – nowotwory pęcherza moczowego, chrom, nikiel, pyły drewna twardego i pyły z wyprawionych skór – nowotwory jamy nosowej i zatok przynosowych;
- zwłókniające – pylice płuc są najczęstszą chorobą wywołaną działaniem pyłu na organizm. Pylice dzielimy na zwłókniające kolagenowe i niekolagenowe. Najsilniejsze działanie zwłókniające wykazują pyły krystalicznej krzemionki i pyły azbestu, a w mniejszym stopniu również talk, kaolin.
Pylice możemy podzielić na:
- pylicę azbestową – śródmiąższowe zwłóknienie tkanki płucnej, będące rezultatem wchłaniania azbestu; największe zagrożenie rakotwórcze stanowią włókna respirabilne, których organizm nie jest w stanie wydalić czy zneutralizować;
- pylicę krzemową – przewlekła choroba zagrażająca życiu, w płucach formują się guzki tkanki łącznej zawierające krzem lub pył kwarcowy;
- pylicę berylową (berylozę) – wskutek wdychania pyłu berylu dochodzi do zajęcia płuc przez masy zapalne zwane ziarniną;
- pylicę węglową – występującą u ok. 30% górników;
pylicę pochodzenia organicznego – płuco farmera – choroba alergiczna spowodowana wdychaniem pleśni albo pyłów słomy, siana.
Pyły organiczne nie są tak szkodliwe, jak pyły metali czy innych związków nieorganicznych, mogą jednak doprowadzić do zwłóknienia płuc i utraty elastyczności, podobnie jak w przypadku rozedmy. Objawy pylicy ujawniają się po wielu latach i są różne: duszności, kaszel, spadek masy ciała, przewlekłe zapalenie oskrzeli, rozedma. Większość zawodowych chorób płuc jest nieuleczalna, a leczenie ogranicza się do leczenia objawowego.
Przy szacowaniu ryzyka zawodowego w narażeniu na pyły można jako kryterium przyjąć wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń pyłów (NDS).
O ryzyku dużym będziemy mogli mówić w przypadku przekroczenia przez wskaźnik narażenia na pyły (W) wartości NDS. Ryzyko średnie będzie występowało, gdy wskaźnik W osiągnie wartość w granicach powyżej 0,5 NDS ale poniżej NDS. Natomiast o ryzyku małym będziemy mogli mówić w przypadku, gdy wskaźnik W będzie mniejszy od 0,5 NDS.
Ryzyko duże jest ryzykiem niedopuszczalnym. Jeżeli ryzyko zawodowe jest związane z pracą już wykonywaną, działania w celu jego zmniejszenia należy podjąć natychmiast (np. przez zastosowanie środków ochronnych). Planowana praca nie może być rozpoczęta do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu dopuszczalnego.
Ryzyko średnie jest ryzykiem dopuszczalnym. Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego.
Ryzyko małe jest ryzykiem dopuszczalnym. Konieczne jest zapewnienie, że ryzyko zawodowe pozostaje co najwyżej na tym samym poziomie.